This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct
to make the world's books discoverablc onlinc.
It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct
to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr.
Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc
publishcr to a library and fmally to you.
Usage guidelines
Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing tliis resource, we liave taken stcps to prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing lcchnical rcstrictions on automatcd qucrying. Wc also ask that you:
+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for personal, non-commercial purposes.
+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout thisprojcct and hclping thcm lind additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offer guidance on whether any speciflc usc of any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.
About Google Book Search
Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb
at|http://books.qooqle.com/|
C 5 50.1
HARVARD COLLEGE LIBRARY
FBOM THB BBQUSST OF
JAMES WALKER
(Glai0 of 1814)
ofHarvard CoUege
httu^ ftrvB to w«Mrka la the lateUeotoRl ■BdMonl
PATROLOGIiE
GURSUS COMPLETUS
8ITB
BIBLIOTHECA DNIVERSALIS, INTBGRA, DNIFORHIS, COHHODA, OECONOHIGA,
OMNIGM SS. PATRDM, DtCTORll SCBIPMOMQDE ECGIESIASTIIIIIRDM
QUI
AB ^VO APOSTOLICO AD INNOCENTII m TEMPORA
FLORUBRUNT ;
REGUSIO CHRONOLOGICA
OMNIUM QUiE EXSTITERE MONUMENTORUEA CATHOLlCiE TRADITIONIS PER DUODECIM PRIORA
ECCLESIi£ SiECULA,
JUXTA EDITIONES ACCURATISS1IIA8 , INTER 8E CUMQUE NONNULLIS C001C1BU8 MANUSCRIPTIS COLL.VTAS,
PERQUAM DILIGENTER CAST1GATA ;
DI8SERTATI0NIBII8, C0MMENTARII8 LBCT10NIBU8QUB VARIANTIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA ;
ON.NIBUS 0PERIBU8 POST AMPL188IMAS EDITI0NE8 QUiE TRIBU5 N0V1S81MIS S^ECULIS DEBENTUK ARS0LUTA8
DETECTI8, AUCTA; INDICIBUS PARTICULARIBUS ANALtTICIS, 8INGUL08 8IVB T0M08, SIVE AUCTORES ALlCUiUS MOHENTI
SUBSEQUENTIBUS, DONATA; CAPITIILIS INTRA IPSUM TEXTUH RlTE D18P08ITI8, NECNON ET TITULIS 8INGULARUM PAGINARUM MARCINEH StPERIOREM
DISTINGUKNTIBUS 6UBJECTAMQUB MATERUM 81GNIFICANTIBU8, ADORNATA ; OPERIRUS CUM DUB1I8 TUU AP0CRTPHI8, ALIQUA VERO AUCTORITATE IN ORDINB AD TRADITIONEM
BCCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA;
HUOnUS INDICIBUS GENERALIBUS LOCUPLETATA : ALTERO SCILICET RERUM, QUO CONSULTO, QUIDQUID
UNUSQUISQUE PATRUM IN QUODLIBET THBMA 8CBIPSBBIT IJNO INTUITU CONSPICIATUR ; ALTERO
SCRIPTUR^ SACRiC!, bx ono legtori comperire sit obvium quinah patres
ET IN QUIBUS OPERUM SUORUM LOCIS 81N6UL0S 8INGUL0RUM LIBRORUH
SCRIPTURiB TEXTU8 COMMBNTATI 8INT.
GDiriO ACCURATIS8IUA , CiETBRISQUE OMNIBUS FACILB ANTBPONBNDA , 81 PERPENDANTUR : CHARACTERUU N1TID1TA8
CllARTiE QUALITAS, INTB6RITAS TEXTUS, PBRFBCTIO G0RRECTI0NI8 , OPERUM REGUSORIIM TUM VARIKTAS
TUM NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO OPBRIS DECURSU CONSTANTOK
811IIL1S, PRETII EXI6UITA8, PRiESERTIMQUE 18TA COLLECTIO, UNA, METUODICA ET CHRONOLOGICA,
8EXCENT0RUM FRAGMBNTORUM OPUSGULORUMQUE 1UCTENU8 HIC ILLIC 8PARS0RUH,
PRIMUM AUTBM IN N08TRA BIBLIOTHBCA, EX OPEBIBVS AD OUNES /F.TATF.S,
L0C08, LINGUAS PORUASQUB PERTINENTIBUS , COADUNATORUU.
SERIES PRIMA,
IN OUA PRODBUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESIif^ LA HN/K
A TERTULLIANO AD GREGORIUM MAGNUII.
Stccurante %^* SWigne,
m
BIBI.IOTB8CJB CI.BBI UMXVERBJE,
SIVB CUR8UUM COMPLBTORUM IN 8INGUL08 8CIBMTIA BCCLESIASTICiC BAMO» BUITORR.
PATHOLOGIiE TOMUS LXXIX.
SANCTl GREGORII MAGNI
TOMUS QUINTUS bT ULTIMU8. VKNEUNT QUIiNQUE TOMI 35 FnANCIS GALLICJS.
PAR1SII8, VENIT APDD EDIIORKM, IN VIA DICTA D'AMBOISE, PROPR PORTAM VLLGO DEISFlin NOMINATAM,
^I^U PBTIT-UONTROUGJI»
18i9
dSSfi^ \
•
HARYARD COLLEQE LIBRASY
o
SANCTI
GREGORn PAP^ I
COGNOMENTO MAGNI,
OPERA OMIVIA,
AD MANUSGRIPTOS GODICES ROMANOS, GALLIGANOS, ANGLIGAN06 EMWDATA, AUGTA,
ET ILLUSTRATA NOTIS.
tTUDlO BT LABORB MONACHOIlOlf 0RDIN18 8ANCTI BBNBDIGTl, B GONGBBGATIONE 8ANCTI MAUBI*
BOmO ttBHORATISSlMA QrjE PAniSllS PRODIIT ANNO DOMINI HDCCT, NUNC AUTBH ACCURATIOR
KT AVCTIOB BEVITISCIT
ACCURANTE J.-P. MI6NE, BiBLioTncji am vmtnMMm
81VB CUBIUUM COMPLBTOBUM IN 8INOUL08 SClBNTliB BCCLB81A8TIG>B BAMOf BDITOBB.
TOMUS QUINTUS.
VBNEUNT QUINQUB TOMI 35 FBANGI8 GALLIGI8.
i
AUISllS, VENIT APOD BDITOREM, IN VIA DICTA D'AMBOISE, PROPE PORTAH VULGO D'ENFER NOMIMATAM,
SIO PETIT-IIVirrBOUCC .
18M
ELBNCHUS OPERUM
QIMS Dl HOO TCmo L3DUX OOHTUIEIITim.
CommeiiUrii in librum I Refum. c«l. 9
Expoailio •upw CciUica CaaticorHm. 471
Expositio itk plilnftO) pMilOnUalefl. 54»
Concordia teslimoniorum S. &criplar£. 859
f^De expositione utriasqQeTeslamenli» auctorc Pa(erio 683
i^BtpoftiU# Ntvi TMtftnMftU, «aetort AluKo. ^ i 137
Ex typls UIGNK, au Peili-Mouirovge/
(a)
PRiEFATIO
DE COMUENTARIO S. 6REG0RII UAGNI IN LIBRUM PRIMUM REGUM.
Cum insigne hoc opas abjudicandum sanctissimo Doctori censuerit Petrus GussanTilteus , idemque vi- 8um sit nonnuUis viris eruditis, nostram de eo sententiam promere debemus , antequam denuo in lucem edalur. • I
I. De auctore Commentarii bujus tres omuino sunt sententise. Prima est, Gregorium magnum pro vero indubiuioque ipsius parente habendum esse. Hanc seculi sunt quotquot in edendis Doctoris eximii operibus a ccntum et qu nquaginta fere annis, exeepto duntaxat uno GussanvillnRO omnium novissirao , desudarunt. A prioribus enim editoribus hic Commentarius in Gregorianorum scriptorum censum relatus est tanquam genuinus tanii Patris foetus. Eorum judicio adstipulantur eruditi fere omnes non solum ex nostris , sed etiam ex heterodoxis, qui operum sancti Doctoris indicem texiierunt ; ex quibus potissimum commemo- nndus venit Guiiielmus Cave in historia litteraria Scriptorum £ccIesiasticorum non ita pridem in Incem emissa.
II. Secunda senlentia, huic omni ex parte contraria, est Petri Gussanvillxi, Commentarium hunc ex Gre- gorianorum operum censu prorsus eipungentis, licet ipsius nomen in Gussanvillaeana editione, quod hic non dissimulandum, adhac retinuerit. Fatetur tamen vir aequissimus dignissimam esse Gregorio coramentaiionem banc in librum 1 Regura, quod saiis innuit bis verbis, quibus ejus judicium censoriumque decreium absolvi- lur : ulinatn tam pttim, tam sanctum opus sancto Gregorio vindicare possemus^ salva veritate,
III. Tertia sentenlia inter utramque iere meJia, est laudaium Coramentarium ex homiliis a sancto Grego- rk> habilis de libro 1 Regum, callectum et consarcinatum esse a Ciaudio ejus discipulo « postea monasterii CJassensis ahbate. In hanc senteniiam propendent plerique viri docti, maxime Thoaiassinus disciplins £ccl« parte ii, lib. u, c. 28, n. 2, et Ludovicus Ellies du Pin, Biblioth. novae Script. Eccles. tomo lY, seu sxcuIq VI, in Gregorio magno. Hac media via tutissimi ibimus, duce praesertim ipsomet Gregorio, qui scilicet lib. XII , indiet. 5 , ep. 24, haec Joanni subdiacnno scribit : Prtsterea quia idem charissimus quondam filius meus Ciaudius aUqua me loquente de Proverbiis, de Canticis canticorum , de Prophetis^ de libris quoque Regum , et de Heptattucho audierat^ quce ego scripto tradere prce infirmitate non potui, ipse ea suo sensu dictavit^ ne o6/t- vione deperirentt ut apto tempore hcec eadem mihi inferrety et emendalius dictarentur. (Qucs cum mihi legisset^ inveni dictorum meorum sensum valde inutilius fuisse permulatum.) Unde necesse est ut tua experientia , omni excusatione atque mora cessante^ ad ejus monasierium accedat, convenire [ratres faciat , et sub omni veritale quantascunque de diversis scripturis chartulas detulit , ad medium deducant : quas tu suscipef et nuhi celerrime transmine. £x his liquet sanctum Gregorium aii(|ua ex libris Regum non scripto, sed viva voce exposuisse ; Ciaudinm haec tum excepisse, tum digessisse, sed non ubique magisiri sui Gregorii sensum assecuium esse, imo nec stylum ; et sanctum Doctorem hxc, ne in publicam luconi prodireut, quantum potuit obstitisse, ac omnia exemplaria ad se deferri, ut io otio emendarentur prxcepisse ; quod utrum praestiterit suo loco ape- riemus.
IV. £x his facile intelligitur qui characteres, quseve notae Claudians collectioni conveniant , ex quibus eam dignoscere, et a quavis alia lucubratione discernere operosum non sit : nempe cum ex ipsis Gregorii Terbis acsententiis contexta sit, ejus stylum redolere debet, ejus doctrinam et sacrac Scripturse interpretan- dae modnm, atque ad morales allegorico6que sensus iiiflectendae repraesentare : iia tamen ut quandoque, labente forte memorla, Claudius de suo quaedam supplere coactus sit ; quod satis fuit nostro Gregorio ut fcetiim Inbic peue repudiaret.
Fingamus celeberrimum aliquem divini verbl praeconem , elegantem de poenitentia orationem habuisse, quam a notario cursim excerptam audit postea typis mandatam et publica luce donatam. Hanc legit» et cum autographo coofert. Observat quidem orationis idem esse argumentum, eamdem in varia membra partitio- nem, easdem sive ex sacris Litteris, sive ex ratione depromptas probationes , transitiones non dissimiles ; eadem pene ubique verba, idem fere dicendi genus : nonnullis tamen in locis observat luxaiam esse oratio- nem, et minus cohaerentem. Hic occurrit vox obsoleta, hic ofTendit in Scripturae sacrx locum perperam ex- plicatum; hlc unus ex sanctis Patribuspro aliolaudatur; hicobscurioribuscoloribus rudiongue penicillo delineata virtiis. Quae sane sufticiuut huic Oratori talem ut reprobet foetum tanquam supposititium, palam que cormptam et adulteratam fuisse queratur orationem a se elucubratam. Eodem pene modo Gregorius de finis iu librum primum Regum aliasque Scripturae divinae partes Homiliis minus accurate exceptis loquitur. Nunc vero perspiciamus utrum Commentarius in librum I Regum de quo hic agitnr, notas et signa quae in Claudii collectione deprehendenda diximus prae se ferat.
V. Gerte stylum sermoneYnque Gregorii redolere hoc opus non inficiabitur , qui ipsum non oscitan- ter legerit, et cum libris Morallum potissimum contulerit; quod quia negat Gussanvilfaeus, nunc demonstran- dum.
Familiare est Gregorio Scripturae sacrae quam exponit sententias mira varietale enudeare, et modo litte- ralem sensum, modo typicum, allegoricum, moralem exhibere; quod qui non observabit boc in commenla- rio, caecatire dicendus est. In eo sane ut ui caeteris Gregorii tractatibus exegeticis, eadem prorsus metbodo singuli versus libri sacri exponendi sic torquentur, retorquentur, et premuntur, ut quidquid succi continent ac saporis omnino exprimatur.
Vl.:Ad ipsam dictionem aut orationls constructionem quod spectat, delectatur Gregorius quodam praepo- slero Tocabulorum contextu, frequentibus transpositionibus ac veluti hyperbatis, quorum exempla plurima exhibuimus in Praefatione ad libros Moralium, ex quibus pauea selegimus huc adducenda. Lib. xxxi Moral. num. 4 : Seimus enim rhinoceros ille , terrenus videlicet princeps^ quanta prius corUra Domnum crudeUtate itmerit. Pro, sdmus enim qumta prius crudeiitate rhinoceros iUe^ etc» Uom. 8 ia Ezechielemy num. 27 : In
(a) Vide monitum quod praeflximus tomo prxcedenti, Em«
Patrol. LXXIX, i
11 DG COMHrENT. S. CREGORII IN LIB. I REGUM PRiGFAm It
quo verbo beati Jacob meM ostendifur auomodo Jesu desiderio ardebat. Pro : in quo verbo quomodo beaU Ja^ cobmentJesu desiderio ardebal, ottenditur^ Uomilia 5i in Evang. : Dumenimccelorum regnum constai quia r#-
proborum^ ete. Pro, dum enim constat quiaf etc. Lib. il, Diatog. c. %: Quatenus agnoscerent Bene^Uctug
puer conversationis gratiam a quanta perfectione ccepisset. Pro, a quanta perfectione Uenedictus puer^ etc* Quis autem neget his ojeiBpli» omoiDO similia esse qu» legimus lib. i Gommeot. c. 2, n. 10 : Videamus jam sancta Ecclesia quibus fecunditatis suas taudibus in Anno! voee glorietur. Ubi alius diceret : Yideamus jam quibus fecunditatis suas taudibus sancta Ecclesiay etc. Et num. 12 : Sed ubi eos robur induit^ libet intueri quam fortes fedt, Cum dicendum videretur : Sed libet intueri auam fortes eos [ecity ubi, etc. Vide etiam lib. v, c. 2, num. 18 : Colligite omnipotentem Deumt quam terribililer metuerCy et quam devote ei semper servire debea- tis. Pluribus referendis supersedemus.
Gregorius fere semper graditur periodis bimembrlbi» et quasi bi|>edibas similiter cadentibus, quod etiam in nostro libri I Regum commenlatore observare licet, ejus lucubraticnem vel a primo limine salutanii.
VII. Gregorius non raro verba deponentia, ut loquunlur Grammatiei , in siffnificatione jKissiva usurpat, maxime verbum» venerari^ qaod abunde in pracfatione generali demonstratum. Idera vero m Gommentario deprehendimus, uti lib. iv, c. ^ num. S5 : Quo tardius aspicitur (Paslor in publico) devotius veneratur , hoc est colitur et honoratur. Et num. 51 : Verbo itaque sapientice aut prophetice spiritu se polUre asserunt , non ut venerenturf sed ut audiantur,
Sanctus Doclor per verbum innotescere passim signiflcat nolum facere, ut homil. 1 In Evangelia nom. I : Appropinquantem ejus (mundi^ terminum quantce percussiones prceveniantf innotescit^ hoc est ostendlt ; quod eodem sensu legitur centies m Diaiogis ei sxpius in EpistoUs. At hoc sensu quoque non raro adhibelur a
Commentarii scriptore, v. g. lib. i, cap. 2, num. 16 : Quodetiam eonceptum paritt quando proximis tnao-
tescit. Et cap. 5, num. 8 : Hoc namque insigne fortitudinis nec Moyses , nec Helias habere potuit^ ut dum in- comparabilia signa innolescerent^ etc. Yide quoqae lib. ii, c. 2, num. 11 : Tamen tune suis benedixisse sie itmotuit.
Gregoriiis modo sibi fere peculiari utitor verbo debere^ quod eiemplis qiribosdam palam flet. Lib. xi, ep.
33, scribit Mariniano : Et ideo videtur mihi ut tua fratemitas ad me ante cestivum iempus debeat venire ;
id est veniat. Ibidem : Et ego ^ut me proxmum morti video inter tuas manus transire debeam; hoc est,
Iranseam. Ep. 34 ejusdem hbri : Id es/, quadringenti solidi seorsimheri debuissent, ac paulo pnst : Volumus
ut fratemilas vestra debeat erogare^ j^o eroget. Hom. 17 in Evangelia : Ut ex eadem $alis petra /am-
bere debeant. In eadem significati^ne accipiendum est verbum debere lib. i Commentarii c. 5, num. 14 : Huia omnes Scrlpturas acceperant , ut in eis Sacramenta divinas Incamationis invenire debuissent : hoc est, invenirent. Et iib. u, c. 2, num. 20 : Vt ipsi punire neminem deberent; quod idem ett ac puni- rent.
Adversitatem ssepe Gregorius accipit non in passivo sed in activo sensu, seu pro adversantium nobis actione; qua de re consule lib. ii Moral. n. 51, et notam ad hunc locum, ubi multis testimoniis id conflr« niamus. Addi potuisset quod legimus Libro Reg. Pastor. part. m, admon. 16, seu cap. 15 : f^idper nubes qu<B moventur a vento^ nisi adversitates pravorum hominum desiananturf Hoc est, pravorum nobis adversan- lium impugnationes et impetus. Nec dissimili sensu occurrir Ub. v Gommcnlarii c. 1, num. 15 : Quia sancti prcedicatores nostri majori victoria coronantur^ cum adversa proximorum (id est adversa a proximis illata) tolerant.
Qui Gregoriano stilo assueverunt, non ignorant qoam frequenter de Ghristo loquens, utatar antithesi adverbiorum super et inter; ut I. xv MoraL num. 20 : Summi Patris unigemtus eum tit Deus super omnia, homo est factus inter omnia. Similia extant lib. xvi, num. 57; homil. 7 in Ezech., num. 19; homil. ^5 in Evang. et passim. Eademque rafione auctor Gommentarii lib. i, c. 1, num. 4 : Quta, inquit, qui inter omnes nattts est, supra omnes enituit. Ab aliis exemplis proferendls abstineo. Qui in Gregorianis OMMrtbus evolvendis et legendis nou sunt peregrini, norunt ibi frequenter vcrbum reformare^ signiflcatnm ii^)ereaUis pene
scrlptoribus incognitum, aut saltem a paucis usorpatum. Lib. xxii Moral. capiio et num. i : Ne in
detperationem mens corruat^ hanc per virtutum suarum memoriam ad spem reformat. Et nem. 9 ejosdem libri : Ei quam amiserat inteiligennam reformat. Bis eodem sensu occurrit pene in ipso Moraliiim liniine. et lib. II in Ezech., Hom. 7, num. ultimo : ad spem animum reformat. In Commentario vero Bifirprocul ab initio, scilicet lib. i, c. 1, num. 20 : Surrexit namquei quia ad prmdi^atioms instantiam animum reformavit,
In Gregorianls scriptis, maxime in Dialogis, ad nauseam usque legftor : sanctiB conversationis habitus. Idemque famUiare habet qui Commentarium scripsit. Lege prassertim Ijb. iv, e. iv, nnm. 18.
VUI. Solet Gregorius auctorem iibri Ecclesiastici designare nomine cujusdam sapienHs : ut Itb. xxvii Moral., num. 53 : Per quemdam sapientem dicitur : sicut gtades in serenoy etc. Et lib. xxxin, num. 23 : Hine enim per quemdam sapientem dicitur : Ne dixeris, Miserationes Domini muttee sunt : Yide quoque lib. vii, num. 45, et iib. xx, num. 51. Eodemque prorsos modo iibri primi Regum Commentator et Interpres iib. v, c. 4, num. 2, iaudans Ecclesiastici cap. 2, ait : Vnde bene per quemAam sapientem dieitur : Fiii^ aecedens ad senitutem.
Denique S. Gregorius ex Regula 8. Benedicti verba et sententtas integras proferre solet, ut demonstravi- mus iib. i ejus Yitx c. 3, num. 6; quod etiam convenire auctori Gommeutarii staiim ostendeibus.
IX. Quod spectat ad doctrinam, eadem pene est ac ipsius GregorH. («) Ghristi divinius egregie asseritiir lib. t, cap. 3, num. 4, 5, etc. Incarnationis mysterium o|>time explieatur lib. h e. 1, mim. 5. De reali cor- poris et saugoinis Ghristi praesentia in Eucharistia , de incruento novse Legis sacrificio^ et de Christianm relisionis sacerdotio lege lib. n, cap. 1, n«im. 14, el lib. m, cap. 4, nom. 51. De visioBe Dei solis €oe!i civibttS concessa (qnod saepe probat sanctus Oregorius) vide lib. i, cap. ivnnm. 4. De Pamitefttia, Confessionepeocfttoram» Satisfiietione , atque Absokitione Sacerdotati consuto Uh* m» cap. 5, nnm. 15 et 14.
More Gregoriiex tribus sanctis feminis unicam Mariam Magdalenam conflat Ifl^ rv , cap. 4, mwi. 15. Qnod Gregorins asserR de solo Gbristo inter homines a diabaii servime libaro» doeet hic Scnptor lib. ni, cap 5, num. • : Quee est igituT manws PkiHsthiim , nisi poteotas illu deemotiMm qua mortm» m waooaio smimas ad (Btema hrmenut p^fduemuf Ab istu FmsUmm mtmu soiuis Uber fumea qm dicekat : vomt Pmcept msmdi hu^^ et lit nie» ^lc*
(«) H»c omnia doctrinse capiia in Gregoriaais opDribiis adstroi demonstBavit pcvAUf» (onmlis.
13 DE COMIIENT. S. GRGGORll IN LIB. I REGUM PRiEFATIO. 14
Hm sane pme demonBirare Tideniur , non aliom GommenUrii de quo disseriitius , parentem em , quara ipsmnnel GregoriQm. Attamen occurrunt qiiaodam ust ia dicendi genere, sive in doctrina qu» Gregorium minime sapiunt et indicant.
X. |o GommenUrii procemium a Gregoriana simpUcitate deviat ; figuria enim turgere videtur ac aupramo- dum luxiiriare.
9<» Gommentarios ipse miibusdam vocibua inBpergitor , qus nnllibi leguntur in genuinia saneti DoctoHs operibus, ut : terrenUa$^ lib. n, cap. % nnm. 27; MmerilM pnndicationis, Ub. iv, cap. 4, nufli. 27 ; camalUa$, lib. vff cap, 5» num. 40, et lib. v, cap. 4, num. 14; korribUiias lib. ui, cap. 5, num. 9; vanegioriu$ iib. v» cap. 4, num. 8 ; granditudOf lib. vi, cap. % num. 25.
Z^ Quod pnccipue observandum, a doctrina Gregorii aliqoando ezorbitare vidctur qui CommenUrium contexuit, maxime de libero arbitrio, cui nimis trilmit. Quasi enim a Deo sola essent iuitia fidei et saocli- latis, el a jiobis ca^tera , ait lib. in, cap. 5, num. 20 : Quia bona deMma nobis ptr dmnam ^ratUm mifit- otrantar; led no» dona graHm per conaium liberi arbitrU ad virtutum tictoria» ftromovemuo. At sibi non constat : nam iib. rr, caq>. 2, nnm. 9, in aUud extremom dedinafis docet aiiquando peccatores, etiam quando volunt, a peeeato aurgere non posse : Quia^ inquit, per hnilationem Pailorts, reprobi in peccati eermtutem.incidunt^ eiiam a4 eju$ jugo quando oolunty $oivi non pomutt. Quod adbuc pauio inira confirmat mun. 10 : /n notiiiam praoee JmiUAoiiM, eju$ paulatim defiuiii$ : $A prtt»Uati$ eju$ exmpla^ quibut vo$ $ponte $ubmittiti$, relinquere $ponte minime potetti$, Omnis enim qui facit peccatum^ servu$ e$t peccati {Joan. viii, 35). Quibue ergo peccata dominantur per $e 9 ab eorum jugo tiberari nequeunt. Namocepead Domimim cum precibuo veniunt; Uberari petunt, eedexaudiri nonpo$$unt^ Divino tiquidem judicio cum ei$ agituf^ ut 9111 noiuerunt mala vitarOt cum po$$entj nonpo$nnt vi/ore, eum volunt : et aui eponie incurrunt maii prateognitdf fugoronon poetunt experta, mn minus dure loquitur lib. vi, cap. 2, n. d, qyamqQam difOteri non possinuis eadem legi PastoraUs part. m, cap. 15, sive admonit. 16. £t quidem possunt optimosensa expUcan de peccatortbua» qui prava coosuetu- dine vincii, vix ejus vincula disrumpere possunt, etoi velle proiileantur.
Praeterea Ub. 11, cap. 1, num. 6, videtur untum coneedere sanctis post morUm» requiem et securiutem, non gloriam; quod pugiiat adversns Gregorium, maxime Ub« iv Diaiog. cap. 25.
Inter GommenUni bujus naevos noUre licet quod docet Ub. v» cap* 2, num, 15, et aUbl, oUm, boc est in autiqua lege, non solum licitum iuiss^ odisse inimicoe, sed etiam pmceptum* Id enim neii de pQpvUs qui- busdam quos Deus intemecione delere ob idololatriam aiiaque scelera praieeperiit, intelUgit, sed de qui- busUbet inimicis, maie inUrnreUlus isU Christi verba : IHctani e$t antuiui$t mige$ , eie. » et odio kabebi$ inimkum tuum (Matth. v, 27); quod non de prxcepto iegis veteris inteiiigit^sed-de folsatagisiBterirretatione a Judseorum docioribns qui verbum Dei adulterabaiilur , excogiuU.
Igitur eisi fatendum videatur CommenUrium de quo agimus, Gregoru opos esse, minime tamen est ne- gandum hoc a Claudio ejos discipulo ioUrpolatum esse, et aUqua ex parte vitiatBm, nec a sando Dociore posiea emendatum, qui videUcet naevos istos non relicturu» fuisset. Certe pest seiiptaai snpm laudalam epistolain (Lib. xii, 24), Gregorio tot morbis alfliclo, tot distracto et cruciato coris, vix 'iategnim fuit opus hoc laiit» moUs recognoacere , et ad incudem revocare. ttmc «jua coMiUum fuit illud perpeiuis tenebris opprimere. Neque vero ea de causa cohumnendum videatur : si ^m a peueis qoaa indicemua macuUs expurgetur, cum optimis Unti magisiri lucubrationibus de pmstanlia eertsfe ^oteriu
XI. Cur ergo, inquies, iUud reprobare cogiuvit primus ejus patens , e( ne pubUcam in lucem prodiret, quantum potuit , obslilit ?
Respondemus, suflicientem ut repudiaretur causam fuisse ipsius interpolationem. Prmpua Umen ratio petenda est a summa Gregorii modesiia et animi demissione , qu» saoe taou erat, Ht aigre lerret opera sua, quxcunque forent, legi et pubUcari. Qua de re legeoda ex integro epistola mox laudaU. Cejrte in Yiu P. Virgilii Maronis auctore Tib. Donato, legimus poeUm bune. eum gra»)m morbo $e eentiret^ ocritda $wpe et magna inetantia petiie^e^ crematurum Mneida : quihue negati$f teetamfnto eomburi jum$$e ut rem inemendatam et imperfeciam, Quis ideo de i£neide adeo male seutiat ut flanmiis addie^Mlem judicet? Idem porro de nostro CommenUrio diceudum. De isto igitur opere bocestojudicium*
Illud epnsemus ex Homiliis a sancto Gregorio babitis in Ub. 1 Ref[um a Clauilio ejus diseipulo eoUectia coaloisse, et cum nonnuUis mendis memorisD iapsui praBserUm adscribendis prodiisse. Jam vero quibna ma- cfainis opiniouem lianc everlere conetur P. Gussanviilseus optima Ude referendum«
XII. 1<' Gregorius qui geouina sua opera passim indicai, de boe ubique silet* 2* Aitom de iUo ailentium apud scriptores omnes aut aequales aut suppares, aut eiiam m\ longe inferioris.
Imo vero Gregorius, de IlomilUs a se habiiis et a Claudio exceptis, peeteaque in Commentarii modum digestis clare loquiiur loco jam indicaio. Nec mirum si qui ex Gregorianis seelentiis fasciculas quodammodo conlexuerunt , Paterins, Tajus, Alulfus, aut qui sancti Doctoris opera recensueruut, bujus CommenlarU non o^minerint. Primo enim raris^itma semper fuerunt ejus OJtemplaria, proindequa miiius noU. Fatetur ipse Gussanviiixus omneui a se, sed frustra, adbibitam dUigestiam, ut aliquod nancisceretur in Gallia, Belgio, Anglia , Romx, VenetUs, ubi umen primo excusum esse putat ao. 1537, et ArgenloraU, ubi lesie Gesnero in Biblioibeca prodUt cum PasloraU an. i496. Secundo etiamsi nonnuUi ex commemoratis scriploribus copiam alicujus exemplaris habueriAt, Gregorio iUud wioime probanti morem gereates, ex ipso nibU ^decerpendum duxerunt, praetereundumque ia GregoriAPOfum operum iodice censuerunt.
Attamen Ratheruis monachus Lobiensis, et postea Yeronensis episcopus, 901 i^rca gn. 028 floniit, scfibeBs De Contemptu Canonum (Spicilegii Acherianif Tom. u), part. i, paulo anU fioem« aiiquid ex boe Commoiataria laudat his verbis : Gregorium auaiat : cau$aj inquit, ruinw popu/t, Sacerdotes mali; quae legUAtur Ub. U, eap. 2, ad versum : Et ait adeo$ : quare facitis rem hujtt$cemoai ? Dissimuiare quideu» noii debemus eadeie fere occurrere Ub. Regulx Paslor. pari. i, cap. 2. At pro cau$a ruina, elc., lc^itur ie PastoraJi, Iqquett* minm; unde liquetilatherium ad priorem locumpotius attendi&se quam ad posteriorem* NM^dubium fuio si bibU<»- thecarum omiiium forulos diiigenter explorare liceret , ac libros ineditos legerev muUa alia oto boc Com'- meniario testinionia nobis adessent. Sane Expositiouem in Cantica eauticoriini qusa Gre^orio adscribitur, ab omnibus quoque scri|)toribus, et prssertim a Paterio sUentio prasteri^iseai» COnUlidli fittsseiivUiaeus. In ^crmano lamen et sincero Paterio quem edituri sumus inyenitur insignis locus iiujii^ EKptoaitionis, ut in admonitione sumus aliquando demonstraturi {Yid, infra), Se4 Ut Gu6S4nvm^ pMectis dilneodis peKainus.
MU. Contendii vir doctus Commentarii auctorem Yulgata sacrse Scriptune versione uti, Gregoriiun vero Italica et ijieronymiana, quod ad utriusque scriptoris discrimen probandum sufBcere <fredi^« Mm^^ eessit
n DE COMMENT. S. GREGORH IN LIB. I REGUM PRiEFATIO. 16
Tiro alioquin erudito id probaiionis genas : nam quataor dnntasat yicibus ait prolatum a sancto Doctore tesiimonium istod lib. I Reg.cap. 45: Nonne eum parmlu$ eue$y etc. At in nullo ex assignalis a Gussanvillaeo
Phenennte uxori wa et cuncth fiiiis ejus et fiUabus parte$. Caeiera prosequi superflaum videiur. £z Habacuc
leftitur ex ps. lxxxv : Et adorabunt coram te, Domine^ et honorilicabunt nomen tuum, Vulgata babente, et glori" ficabunt. Cap. % num. 47, pro, et calix meu$ inebrians^ quod habet VulgaU ps. xxii, exsUt, et paculum meum tnebrians. Verum in re lam clara frustra tempus tereremus. Neque Umen inttcior aliqua ez sacris Litteris, aliter hic legi quam in aliis Gresorianis. Nimirum Glaudius haec cursim excipiens non poiuit unU lide red- dere ut in repraesenUndis Seriplurae teslimoniis ne onam quidem syllabam peccaret. Conira vero mulu observavimus in hoc CommenUrio prolaU secns ac legi debeant ; quod forusse movit sanctum Gregorium ut hoc opos unquam adulterinum respuerei. De iis auiem hoc loco monere operae pretiom esi, ne erraadi
occasionem praebeani. , . ^ , „ . , . *
In tine libri i, cap. 1, vers. 38 capiils i lib. I Regum iu legiiur : Commendam eum Domtno ; et legendum, commodam. Lib. ii, cap. 4, hic versus 3 cap. ui. OcuU ejus (//Wt) catigaverant, nec poterat videre. Lucema Dei anuquam exstingueretur^ Sanmet^ etc. Ila effertur corrutiie : nec poterat videre iucernam Dei antequam exttingueretur; cui leciioni nullae sulFragantur versiones. Ita Umen legerunt Beda, Rabanus Maurus, Ange- lomus, falsus Eucherius; aucioriute forie Gregorii, cujus nomen huic praeGxum commentario legerant, abrepti. Ei hoc sane validissimum esi argumentuni, laudatis scriptoribus notum fuisse hoc opas : a quo enim aniiquiori scripiore hanc Scripturae lectionem vitiosam desumpsissent ? Lib. v, col. 506, legitur : apparuil itaque stalioni; ubi legi debet utin VulgaU, Apparuit uterque stationi. Verum vilium librariorum ebi, non aucioris ; nam in expUcatione hujus versus aii : Qmdnam est quod apparere Jonathas Philisthms cum arnu' gero didtur ? Ergo legii : Apparuit uterque. Infra eiiam iegiiur : apparuit itaque uterque^ etc. Reliquas Gussan- villaei obieciiones prosequamur. XIV. Nequevero^ inquit, stylus ipse Greqorianum sapit^ Ucet inquibusdam eum imitari conatus sit auetor;
fiod (ortasse erroris occamonem prmbuit. Yerum quantum styio Gregorii sit dissimiiis^ sota HomiUarum in zechielem ieclio comprobabit. Brevis quidem probatio, sed iinl>ellis, cum solius adversarii teslimonio nuilis ezemplis roboraio niutur ; maxiiQe si qiue In conirarium protulimus releganiur.
Seaquid piura^ inquii Gussanvillaeus? Si auctaris verba expendantury iuce meridiana clarius apparebU fuisse monachum aiiquem ; qui frequenter de monachis monasieriorumque reginme ac discipiina sermonem habet ; quod pluribus prot^i.
XV.Raiionum ponderinon inviii cedimus. Aiquidex his conira sententiamquam tuemur,miltlat? Negatne Gussanvilla^us Gregorinm fuisse monachum, ei monachorum abbatem, cni proinde incumbebai frequenter de disciplina monastica sermonem habere? Si vero quae de monasiica viu dicit hic scripior, cuin Regnla sancii Benedicti conferaoiar, vix suberii dubitandi locus, quin ejusdeni Regulae observationi fuerii addicius. Eienim col. 78 legimus. [ervore novitio; quod inveniiur S. Benedicii Regulaecap. 1. Sub initiuin col. 95 occurrii, in maio inobedientim mors prmatuit ; quibus verbis ailuditur ad haec Regulae S. Benedicti cap. i» tune demum inobedientibus pana sit eis prenaiens ipsa mors. Col. 95, de obedieniia disserens auctor, ob ocu- los habere videiur quae de eadem virtute docet sancius Benedictus ium cap. 5 Reg. tum c. 7. Lib. iv, cap. 4, num. 47, legiiur : Qui arctissintam conversationis viam noviier accedeniibus (acitenon impendant; quae fere ad verbum ex Regula S. Bened. cap. 58 eruuniur. Imo S. Benedictuni laudare minime dubitandum esi
Suando ait? Quare et ejusdem arctissimtB vila magister optimus summas veritatis discipuius eruditus prtecipit^ icens : Probate spiritus^ si ex Deo stnt. Et iiem : Nuntientur ei dura et aspera^ per quee itur ad Deum^ ut sciat ad quod intrat; quae capiie 58 Reg. totidem fere verbis exstani. **
Ei his non ievis sulioriiur conjectura, Gregor um non ad popiilum, ut gratis lingit Gussanvillaeus, Homi- lias de lib. Regum habulsse, sed ad monachos sibi subditos, eo duntaxat iempore, quo post rediium ab urt^ regia, maiori oiio iu monasterio fruebatur : quas ejus /f /tus, seu aluinnus et discipulus Ciaudius excipere curavii.
XVI. Composiia quae de Commeniarii auciore erai controversia, de ipso opere c^uaedam, etsi pauca^ supersuni observanda. MuUIum iliud esse, aliqua licet minima ex parte liquet, quod lib. i, cap. 2, num. 3, meminerit scripior explicaiionis nominis Helcanae supra ailatae, quae nuUibi tamen legitur. Lacunam suspicamur esse inter num. 4 et 8 cap. 1 lib. i, ubi ab expiicatione verborum illorani : De Ramatha So- pAtm, de monte Ephraim, iransilur ad isU : Qui habebat duas uxores; oniissis iliis, et nomen eius Heicana fHii Bieroboam^ fiiii HeiiUf fiiii Thau, fiiii Sup. de quibus ne minimum quid in Commentario delibatur.
Mulu occurrunt de nominibus Hebr. quae noiis illusirari potuissent. At vero quae de iis dicenda sese offe- rebani intra meus his in notis nobis praescripUs, coniineri vix potuissent. Praeterea qui de his erudiri voleni, nonquam CommenUrium hunc leciuri sunt, sed potius consulent Origenem et Hieronymum, praesertim in libris de nominibus Hebraicis et de situ ac nominibus locorum Hebr. Caeterum, loquendo de Hieronymo in DOU b ad procemium, col. 2, incaute nobis excidit quod diximus de libro Samuehs ab ipso exposito ; nam qui ex nostris edendo huic sancio Doctori strenuam navani operam, Expositionem libri Samuelis Hieronymo su)judicant. Ai haec nondum vulgau erani quando ad novam Gregorianorum operum editionem schedas nosiras disposuimus. ^
XVII. Quid vero nostrae operae hac in editione collocaium sit nunc breviter aperiendum. Cum alicnjus codicis manuscripii, in quo contineretur hic CommenUrius copiam hat)ere nobis non fuerit integrumi qua- vis licei adhibiia diligeniia, illum tanium recensuimus ai meliores editiones, Gilotianam praesertim et Yaii- canam, quarum ope non paucos errores expunximus, omissaque nonnulia restituimus. Aliquando quoque
ubi editi omnes viiiosi suni, non dubiiavimus eosemendare. Sic lib. i, c. 1, n. 1, legebatur prius : hunc
per mantis tntguomm af/lu;fn(e« ; ubi procul dubio legendum, affigentes^ quam lectionem amplexi sumus. Libro quoque u, c. 1, niun. % priits le^ebatur, ejus se oculis inhasisse; ai series sermonis osiendit legendum, osculis pro, ocuiis ; ut etiam imnc legitur. Quando vero solis conjecturis assecuii sumus qua raiione me- dendum corruptae orationi foret, leciionem quae nobis visa fuerii meiiory ioscribere margini satis ha- buimus.
Nostro quoque more capita, ut pote longiora, plures in arliculos appositis notis numeralibus disiinxlmus.
17 IN PRIMUM REGUM EXPOSITIONES. PROCEMIUM. i$
Notolis pa(^M sabjectis» Tel yarias lectiones exhibuimus» yel quaedam Gommentarii loea illttstrayimus. Uiinam laboris nostri sane improbi opiimos et jucandos fructas lector carpere possit et degustare.
De exposiUone in Gantica canticorum quse excipiet hunc Gommentarium, etde aliis operibus subsequen- libus hic dicere nihil attinet, cum singalis pnefationes, aut admonitiones praBiixerimus. At in pnefat. ad Expositiouem Gantici non deiiuit omitti testimonium sancti Golumbani, qui mter sancti Gregorii Opera eam recenset cum libro Regulae Pastor. et Homiiiis in Ezecbielem, ut videre est in ejusdem Golumbani epistola inter Gregorianas {Lib. ix, eptsl. ultima).
SjUrCTI GREGORU HEAGNI
ROMANI PONTIFICIS
IN LIBRUM PRIMUM REGUM,
QUI ET SAMUELIS DICITUR,
TARIARUM EXPOSITIOIt UM LIBRI SEX.
^tooetntum.
1 Post Moysi et Jesu Nave libros, et Judicum» A altitudinem intuens, Synagogse typmn una» altera
« octavus sive nonus in canone sanctarum Scriplu- vero qoia iiguram sanctae Ecclesiae baberet , expo-
rarum primus liber Regum ostenditur. Qui proiecto suit. Sanctus quoque Hieronymus {Adven, Pelag.^
liber, sicut et pleraque volumina sacri eloquii, quod lib. i, c, 9;et contra Jovin. lib. i, c* 10) Heli sacerdo-
^ a sanctae Ecclesiae doctoribus nondum sit expositus, tis et Saul mortem, non ad boc solum in sacra bisto-
nonnulii simpliciores bunc non esse mysticum arbi- ria positam, ut inobedientes pnepositos eorum terre-
trantur, et eo sublimiora per spiritum nulla dicere, ret poena, sed etiam ut, dum veterum et transgresso-
quo planiora per litteram videtur enarrare. Sed si ea, rum rectorum repulsio legitur, antiquae legis et sa-
quae in aliis explanationum libris doctores sancti lo- cerdotii inleritus designetur. Sacra igitur Regum
cuti sunt legerent, bujus quoque historise quam sit historia non idcirco spiritalibus sacramentis vacua
immensa profunditas invenirent. Nam plerumque in credenda est, quia a venerabilibus patribus seriatim
illorum expositionibus quod hic planum per iitteram non est exposita, sed eo altior et profundior, quo,
dicitur valde esse arduum per spiritalem intelligen- velut inmensi vastitas fluminis, ex parte quavis exi-
tiam declaratur, et aperle insinuant quia longe su- gua hauriri exponendo potiiity et repletis eorum vas-
blimius de sacra bistoria intelligunt quam in ejus su* culis, suae plenitudinis impetu quotidie implendis aliig perficie foris legunt. Planum namque est quod El- B decurrit. Dum ergo quaedam hujus sacrae historiae ad
cana vir Epbrataeus uxores duas babuisse describitur robur suorum operum toUerent, plenitudinem vero
(i Reg. 1, 1, 2) ; quod Ueli sacerdos, dum a censura iUius in suae sublimitatis secreto indiscussam praeter-
correptionis fUiorum afTectione dissolviiur, de sella irent, quid aliud agere visi sunt, quam de immenso
cadit, et fracta cervice interit (Ibid.y iv, i8);quod amne aliquid capere, quod sitientibus fidelium 3
rex Saul obedire Deo in Amalecitarum demolitione mentibus propinarent?
noluit (i Reg. xv, 9), sed non multo post et vitam ct 2, (^uorum profecto morem nos quoque in pwe-
regnum amisit (J Reg. xxxi, 5). Sed baec nimirum senti opere sequimur, qui ad ingentem hanc histo-
plana, sicut placet 2 simplicioribus, doclores sancti, riam gralia aperiendae intelligentiae ejus accedimus,
ut digna sublimitate percipereni , eorum intellectum cijuus tamen universitatem exponendam suscipere
non in simplicitate quacsierunt litterai, sed in volatu non audemus, hoc videlicet a prxfatis venerabilibus
allegorise. Hinc est enim quod cum sanctus Augusti- Patribus distantes, quia non sparsim et de diversis
nus (L. xvii de Civit. Det, c, i) duas Elcanae uxores locis eligimus quod exposituri sumus, cum illi non per historiam legeret, in planitie lectionis spiritalem G ex ordine aliquam sacrse hujus historiae partem , sed
• Liber primus Re,gum, sive Samuelis, si liber Rulh ^ Mirum excidisse huic scriptori sanclum Hiero-
a ludicum libro distinguatur, est nonus in Canone. nymum librum hunc Samuelis exposuisse. InteJJjgit
Si vcro historia Ruih pro appendice libri Judicum fortasse, ut posl^a insinuare videtur, nemmem san-
habeatur, est octavuB. ctorum Patrum omnia libri hty us mystena explicasse.
49
SAr^GTI GREGORII MAGNI
20
gpantm teBtiinoDia <|u»dam tvscipereal, qoae ad eru- k |K|«arum appellaUoM iUs supen» dMlpMiiiliir pro-
ditionem fldelium exponere *■ habuissent. Dei ergo omnipotenlis ad^jutorio confisi, a principio Toluminis ivque ad David regls unclionem explanare proponi- mus, ut breri isto, quod cemitur, experiri poasimos si ultra progredi exponendo debeamus. Plerique etenim dum immoderata proponunt» exsecutores propo- sili sui fieri nunqoam possunt, maxime cum tractator sacri eloquii morem gerat viri in aita specula con- sistentis, Scripliira vero sacra silvso vastioris simili- tudinem. Qui profecto vir in alto situs, etsi aeuta vi- sione nemoris vastitatem considerat, tamen doro summa montium , dum extrema collium , dum arborum oelaa , in quadam aequalitate sibi conve- nientia respicil, qonm magnoc valles, quam dktentae
fund» intelligentiae angelorum, dom sacri eloquii al- titudinem Deus in aquis tegere dicitur, conslat nimi- rum quia bomo semper illa sil inferior cui solam ejos inferiora ravelantnr. Hinc etiam per Moysen praeci- piturut agni residuum ignecomburatur (Exocf .*xii, 10), quia videlicet Scripturae sacrae, qua ad cognosceo- dum Redemptorem sunt editae, pro snblimitatis suae dignitate venerandae tunc etiam sunt cnm non intel- ligontur. Itaque etsl niliil pensator qood a me dici- tur, nihilominus pensandum est quia hasc sacra Scripturai qoae a me indigne exponitur, ei cui omni- potens Deus secreta aperire voluerlt bona et subli- mia multa dicit. Scriptura etenim sacra lam mirabi- liter ab omnipotento Deo condila est , ul etsi multi-
planities in medio lateant, non attendit. Sed si per- B P^^^^^^^ videalur exposiu , non desunt tamen ei se-
ambulare quod ei breve videtur coeperit , repente cognoscit quia qui se totum vidisse putaverat, valde plura remanserant quae non videral. Unde et saepe im- moderatus viator decipitur, ut tanto periculosius iter CKpIeat, quanto et eum in yia, expleto die, noctis error intercipit, qui velut in parvi ilineris spatio nec diei partem se explere cogitavit. Sic sicnimirum, dum sacrae historise intellectum in quadam sensuum ejus summitate consideramus, omnipotentis Dd gratia, velut allos opacioris silvae vertices de quadam subli- roitate attendimus. Sed quia dum iidem sensus subti- lius considerarl ct proferri coeperint, alios se multi- pUciores gignunt, velut in superficie, ut videtur, to- tias inspecti nemoris, at vallium concava et distenti
creta quibus servet occulta , quiafere nunquam sic exponitur, ut ei non plura remaneant quae quotidie exponanlur. Qua profecto ejus incomprehensibiliute omnipotens Deos humanae mutabilitati magna dispeo- satione consuluit; nam, utvilescere nota nonpossit, sic mire disposiu est, ut cognita nesciatur , et eo le- gaiur gratius, quo quotidie discilor ; ac dom semper recentia inlimat, soavios oblectet.
4. Hlstoria ergo Regum, quia eo spiritn oondila quo et caetera Scripturse sanctae volomina cognoscun- tur, non debet credi eis esse minor sacramentis » quibus non esl inferior titolo auctoritalis. Nam om- nes scriplores ejos prophetae l\iisse referontnr, qoi com historica narrant, spirituatia signant ; exteriora
J> Matini lalent spatia, quae non videntur. Tutius ergo G ^^^'^""^'"» ®* intima innnnnt; terrena proponunt, ut
gradimur, si sic metimur ea quae cemimus, ul etiara ea quae procedendo visoni sumus percurrenda esse cogitemus. Itaque dum ingentis historiae parvam par- tem explanare proponimus, pro modulo imbecillilatis nostrae cursum itineris in vicinlo terminamus, Um videlicet ingenii tenuiute diilisi, quam sacri volu- minis profundiute perterriti.
3. Sed et primum non Um instituere qunm obse- crare lectorem censui, ut inaniiate expositionis meae pondus sacrae historiae nequaquam penset , quia di- vina eloquia ex mensura tracUtorum nunquam aesti- manda sunt. Nam nec idcirco sunt vilipendenda, quia non subtillter considerantur ; nec celsa el venera- bilia ideo, quia facunde et subtlliter exponuntur. Alia
coelestia exsequantur. Unde et hic liber primus el secundus ejusdem historiae ad hoc prophet» Samueli ascribitur, ut ex auctoris titulo sentiatur hisloria quam scribit , non Um historia quam prophetia ; simplex veraque littera, sed alu nimis et muUipU- citate occuUorum sensuum profunda. Nos autem de Unto ejus pondere pro modo pusillitatis noslrae as- sumimus ferenda quae possumus. Nam cum suavis sit in superficie litterae, altior in typis allegorlae, nio- ribus inslruendis ulilis, lucida in exemplis exbiben- dis, in locis tamen singolis et historlca asserere, et typica proferrOj et conferre moralla,* el proponere exempla refugio ; quanqnam alia sob ono intellecta , a^ovante Domino, sim exposituros, atia vero sob plu-
quippe virtus est quae apud saeculi sapientes lanta d ribus. Maxime cum his temporibus scribendi operam
habetur, quantum eam extollere possuot praeclara in- genia. Sacra vero Scriptura, qula divlnitus inspiraU est, Unto sublimius etiam praeclara hominura ingenia superat, quanto ipsi prseclari homines Deo inferiores sunt, et nihilin illa spiritali soblimitate conspiciunt, nisi quod eis ipsius divinae dignationis bonitate reve- lalur. Nemo igitur in ejus scienlia iu perfectus est, 4 ut proficere ultra non possit, quia inferior est om- nis profectushominis, divinitatis altilodlDe eam inspi- ranlis. TTnde et per PsalmisUm de Domino dicitur : Qui Ugitin aquis iuperiora ejus (Ps. cni,3). Si enim
* Gilot» 9 debuieaenU
^ Matittus moQs esi Galabrix. Uwat.^ epod, i6;
dare censuerim, in quibus dum cordibns quorumdam ecclesiasticorum virorum vetos solliciludo mundanae inlentionis immergitur, nova scribendi slndia eo esse superflua judicant, quo et doctorum venerabilium abundare vetera non ignorant. Qoi nimirum ratione convincendi essent , nisi signum calumniae, exposita fronte, praetenderent. Nam qui nova velul nova con« temnunt, illa quae probant vetera, curarum saecula* rium saturilate faslidiunt. Quos sane plures sub onius denotatione Scriptura exponil, dicens : Anima tanc- rata catcabit favum (Prov. xxvii, 7). Favus quippe mel
« « •
. qoaAilo Pados Matina laverit caeomina.
€1
IN PRIMUBI REGCM EXPOSITIONES. PROGEMIUM.
29
novum cootinet. Qiia$i ergo dicai ; Dvn terreoarom A Sed et ubi 6 mnvB plaeel «uckI periM leetor inre-
reran cura iioinoderalius paaciiuryiaea B qu» yalde placere solel reeenii Scripiufarnoi dulcedioe noa laeutur. Sed quia hiyngsacraB hiiiori» comineBta Yeierum nuUa reperiunt, rectios agunii ai opua nestri laboria ea cbaritate qua ad utilitaiem panruloffom aancttt Ecdesi« impendilttr amplectanturt el pro re- prebeosionum moleslia oobis in taota Sor^re pro- iuoditate velut altissimo petego laboraotibus pnesidia oratiooum ferant Hioc oimirum ooslri sudona frue* Inm sunm Hnduott qnit dum ex benignitate diligunli ad aMem» remuoeraUonis sibi cnmolum vertuol » el quod lantjs lemporibus tam clausa et ioexposita Scri- ptura ad communem iotelligentiam dudtur, et qiied parvoli saoct» Eeelesiae dum in yeleris Scriptur»
nerit , coiisideret quod dum spiritalem bisloriam el altis sensibus prefundam « yelut magni pelagi pro* cellas nauta peregrinns aggredior , reprehensibile ▼alde non est si gubemaculum dicendi piilohTO nen ducilur» cum spumantes uodarum ▼ertiees irrnuni , qul peritissimum regimen ssefpe solvere davum ce* gunl. Sic sic nimirum nee sihreoa eolere devotus ara- lor ingrediens reeus sdcorum dlsponil ImeM , si ea prins reduoto Tomere saspius oon resdndat , quit artem fkdlitas nulla seqnitur, ti eamdem arandi po» riliam consnetudo eultnr» pffasire nuHa videator. Yerum nec planitiem bistorlss qnis htc ttstimatione consideret» qnia pleromqDe tanto diffidlius ad spbi« lalium sensnum seereu pertiogimus» quanto in lil-
legminibus novae rdigionis splendorem suscipiuot» to B teraplaniori secretorum aditnum sitom iongins Tide-
profectu suse devotionis adjuyantur*
5. Sed quia in diversis sanctorum Patrum operibus diversa bi^os historiae testimonia inYeniuntur expo- sita, noUre lector debet quia aliquando eorum sen- 8u&/iraclando subsequor , aliquando autem enodare bistoriam aliter insudo, utet opus quod spe divinaB inspiratioDls aggredior, et antiquorum patrum auclo- ritate sit validum, et lectori neqaaquam fastidiosum, dum inter ea quae novit velera ea etiam ei qu» non novit nova reprxsentat. Ad quam profecto senten- tiarum pronuDtiatlonem aliquando ex necessitate du- cor, quia et Patres venerabiles si seriatim cuncu exponerenl quse ex parte tetigerunt, eam seriem lo- cutionls quam tenere visi sunt observare nequaquam
mos ; el eo ejus uogere summa oon possomus , quo gradus esl inferior nnde Ungere somma eogiumus. Quid enim est ioteUectos divioiutis , nisi ineilibilis quasdam summa celsitudiais ? Et quia onwipoleos Deus per Scripiuras agoosdtor, qnid esl eadem saera Scriptura , nisi gradus quidam, qui eonsctmdilur nt illa subiimiias contingator? <}uoties ^go historit planior estf sed altior ioUUecius» quid est aliod, nisi quia Ulem gradum iUa subUmitas habel e qoo faeilo eontiogi oon potest? Si ergo aliquid indaeens etiam in planioris bistoriae eiplanatione lector iospexerit , Unto benignius dare veniam poleril , quaolo ratio- nabilius agnoscit quia» dum o plaoo quod eemilor ad illa sublimia ultra non tendimus , facile vadlla*
potuissent. Dom igitur sanctorum Patrum Intellectus q iqus. Priora igilur vohiminis « qnia Um saoct» Ee^
prastereo , neeessitate aliquaDdo, aliquando commo- ditate ulor, quia et fastidium lectort amoveo, et dum lotum